Gmina Brenna
Gmina Brenna stanowi piękny kryształ górski w Cieszyńskiej Krainie
Pierwsza pisemna wzmianka pochodząca z 1305 r. mówi o istnieniu książęcej wioski Górki, która w XV w. została wykupiona przez szlachecki ród Pięćlatów. W XVI w. dokumentach pojawiają się Górki Wielkie i głębiej położone Górki Małe. Z kolei Brenna po raz pierwszy pojawia się w dokumentach na przełomie XV i XVI w. jako wioska książęca, z dziedzicznym wójtem. Przypuszczalnie w tym czasie przybyli tu wędrowni pasterze i zajęli dostępne polany prowadząc gospodarkę szałaśniczą. Po wojnie 30-letniej w okolice Brennej ściągnęli liczni osadnicy, którzy zajmując nowe wyręby poszerzyli wioskę o kolejne przysiółki. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., wioski w dolinie Brennicy podzieliły losy Śląska Cieszyńskiego.
Gmina Brenna położona jest w południowo-wschodniej części powiatu cieszyńskiego należącego do województwa śląskiego, na wysokości 420m n.p.m.. W obręb gminy wchodzą trzy wsie: Brenna, Górki Wielkie i Górki Małe. Gmina położona jest w rozległej dolinie Brennicy. Ukształtowanie części północnej różni się znacznie od części południowej, stąd duże różnice wysokości względnej tego terenu. Najniższy punkt gminy leży na wysokości 300m n.p.m. w Górkach Wielkich przy ujściu Brennicy do Wisły, a najwyższy, to szczyt Trzy Kopce o wysokości 1082m n.p.m.
Gmina posiada szerokie zaplecze turystyczne z rozległą bazą noclegową. Mieszkańcy i turyści mogą korzystać z licznych obiektów sportowych i rekreacyjnych (hala sportowa, przystanie kajakowe, stadnina koni, wypożyczalnia sprzętu narciarskiego, basen kryty, wyciągi narciarskie). Turyści mogą zwiedzić min. XVI-wieczny kościół pw. Wszystkich Świętych w Górkach Wielkich, XVIII-wieczny kościół p.w. Jana Chrzciciela w Brennej oraz Muzeum Biograficzne Zofii Kossak w Górkach Wielkich. W Chlebowej Chacie zmierzysz się natomiast z żarnami, upieczesz chleb, zrobisz prawdziwy biały ser według tradycyjnej receptury, upieczesz w piecu breńskie podpłomyki.
To w Gminie Brenna zobaczysz, jak regionalna tradycja wplata się w urokliwą breńska dolinę.
Ciekawe miejsca:
Dworek Myśliwski „Konczakówka” w Brennej
Perełka Beskidu Śląskiego Dworek Myśliwski „Konczakówka” w Brennej.
Prawdopodobnie w 1924 roku Brunon Konczakowski dokonał kupna starej chaty góralskiej wraz z okolicznym lasem na stoku południowym Czupla w Głębcu na wysokości 640m n.p.m. Chatę tę rozebrał i na jej miejscu zbudował myśliwski dwór. Budowlę stawiali majstrowie ze Śląska Cieszyńskiego, z bali układanych na zacios, bez użycia gwoździ. Do budowy użyto drzewa limbowego i modrzewiowego sprowadzonego z Alp włoskich i austriackich. Konczakowski z pochodzenia pół Polak, pół Austriak skłonił się ku stylowi tyrolskiemu.
Brunon Konczakowski projektując wnętrze domu, wykazał się wyrafinowanym gustem łowieckim, osobliwą sztuką którą wyznają wyłącznie uczniowie św. Huberta. Dobór mebli, kolor ścian, pociemniałe drewniane boazerie, na każdej ścianie trofea myśliwskie (kolekcje rogów), medalion odyńca z 1913 roku, stojak na broń, fotografie, rysunki, sztychy i obrazy myśliwskie - wszystko to tworzy całość, będącą wyrazem formy rezydencji myśliwskiej.
Jadalnia posiada secesyjny piec z zielonymi kaflami, łagodne światło przyciemnione papirusowym abażurem a ściany ozdobione scenami łowieckimi. Mniejszy salonik gromadzi najcenniejsze eksponaty, a mianowicie: oszczepy na niedźwiedzie obciągnięte skórą zabytkowy kordelas (nazwa łacińska „cutellus” - nóż), u sufitu wisi figura winiarza z rogami zamiast nóg degustującego markowe wino. Eksponaty wymienione przypominają gospodę tyrolską. „Konczakówka” przechowuje szczątkową część kolekcji dawnego właściciela. Cenniejsze eksponaty zasiliły zbiory muzealne na Wawelu i w Cieszynie a także w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Osobliwością Muzeum w Cieszynie (ze zbiorów Konczakowskiego) są okazy strzelb „cieszynek”, wykładanych kością, chluba cieszyńskich rusznikarzy. Obok stojącego dworku atrakcją jest kaplica Św. Huberta wykonana z piaskowca breńskiego kryjąca barwy witraż z wizerunkiem patrona myśliwych. Dzieło to pochodzi z Krakowskiego Zakładu Witrażów, która wykonywała m.in. witraże Stanisława Wyspiańskiego.
Dworek dysponuje 16 miejscami w pokojach 2-osobowych z WC i łazienką. Teren wokół dworku jest ogrodzony na powierzchni ok. 3 ha. Dojazd do "Konczakówki": Brenna Spalona drogą asfaltową w kierunku kamieniołomu pod Czuplem.
Muzeum Zofii Kossak – Szatkowskiej
W 1734 roku właścicielem Górek Wielkich został Erdmann Marklowski, który w tym samym roku wystawił masywny, murowany, piętrowy dwór. Od strony dziedzińca z zabudowaniami gospodarczymi i gorzelnią znajdowała się brama pod arkadowym podjazdem, fasada ogrodowa ozdobiona była rokokową dekoracją z herbami właścicieli.
Po I Wojnie Światowej zamieszkała w nim rodzina pisarki Zofii Kossak – Szatkowskiej, która uczyniła z dworu ośrodek polskiego życia kulturalnego i literackiego. Dwór spłonął w 1945 roku i od tego czasu jest malowniczą ruiną położoną w parku o cennym, zabytkowym drzewostanie. Do Górek Zofia Kossak – Szatkowska powróciła po emigracji dopiero w 1957 roku. Zamieszkała w położonym opodal dworu dawnym domku ogrodnika, gdzie mieści się biograficzne muzeum pisarki, autorki licznych powieści, w których zajmowała się także piastowską przeszłością Śląska. W zachowanym z pietyzmem mieszkaniu pisarki, znajdują się związane z nią pamiątki rodzinne, obrazy, biblioteka i archiwum jej rękopisów.
Eksponaty i otoczenie, w jakim tworzyła Zofia Kossak pozwalają odtworzyć rzeczywisty wygląd i nastrój domku ogrodnika, w którym powstała większość powojennych utworów pisarki. Ekspozycje czasowe, tematycznie związane z biografią i działalnością autorki "Krzyżowców", organizowane są w pozostałej części muzeum. Prezentowane są zarówno archiwalne zdjęcia, jak i rodzinne pamiątki, rękopisy i maszynopisy, a także unikalne polskie wydania i tłumaczenia utworów Zofii Kossak. Do cennych eksponatów Muzeum należały obrazy pędzla Juliusza i Wojciecha Kossaków. Niestety, większość z nich została skradziona w 1993 roku i dotychczas nie odnaleziona.
Więcej na:
Chlebowa chata
Marian i Jadwiga Dudysowie wypiekają chleb korzystając z tradycyjnego, znanego od stuleci przepisu. Zaczyn to resztki ciasta z poprzedniego pieczenia, dodaje się do niego ziemniaki po to, żeby chleb trzymał wilgoć. Takie pieczywo nadaje się do jedzenia nawet przez trzy tygodnie. Dudysowie pieką też podpłomyki, do których podają masło i smalec domowej roboty. Zachwyceni turyści opowiadają, że takich smakołyków w życiu nie jedli.
Prezentacje: zapoznanie z podstawowymi zbożami i ich zastosowaniem, oglądanie maszyn dawniej wykorzystywanych przy uprawie i obróbce ziarna (od ziarenka do bochenka), omawianie procesu powstawania masła i twarogu oraz sprzętów do tego wykorzystywanych, omawianie pozyskiwania miodu, pokaz sprzętu pasiecznego i ciekawostki z życia pszczół, próby młócenia cepami, mielenie zboża na żarnach, osiewanie mąki, formowanie oraz wypiek podpłomyków, degustacja podpłomyków z: masłem, miodem lub smalcem, kawa zbożowa z mlekiem, oddzielanie śmietany od mleka, ubijanie masła produkcja twarogu, degustacja wytworzonych produktów.
Więcej na:
Katolicki kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela
W roku 1789 powzięto myśl o budowie nowego kościoła parafialnego w miejsce dotychczasowej pojezuickiej kaplicy. Sprawa ewentualnej budowy, teraz uznanej za konieczną, była jednak o tyle trudna, że w 1784 r., podczas omawiania zasad utworzenia nowej parafii, nic nie wspomniani o potrzebie budowy kościoła. Także przedstawiciele gminy nie wyrażali tej potrzeby. Jednak w roku 1789 „wzywając pomocy Bożej, św. Jana Chrzciciela, patrona naszej kaplicy i miłościwie panującego cesarza Józefa II dla ważnych racji” proboszcz zwrócił się o pomoc do władz państwowych. Decyzja o zgodzie na budowę kościoła została przez dyrektora Komory Cieszyńskiej zakomunikowana w Brennej 23 grudnia 1792 roku.
Poświęcenie nowo wbudowanego kościoła odbyło się za zgodą cieszyńskiego Urzędu Powiatowego 21 sierpnia 1796 roku. Wnętrze z emporami w nawach bocznych posiada wystrój barokowy i klasycystyczny. Od samego początku wystrój kościoła był i jest niezwykle bogaty.
W ołtarzu głównym znajduje się obraz przedstawiający scenę chrztu Pana Jezusa w Jordanie, namalowany przez artystę Stanisława Jastrzębskiego z Cieszyna. Obraz pochodzi z końca XVIII wieku. Na ołtarzu stały początkowo figury Mojżesza i Dawida, zastąpione w 1899 roku figurami św. Józefa i św. Anny. Figury Serca Pana Jezusa i Matki Boskiej Różańcowej na ołtarzach bocznych zostały zakupione w Monachium.
Na ambonie z 1895 roku obrazy olejne przedstawiają czterech Ewangelistów i Dobrego Pasterza. Na konfesjonałach widnieją obrazy syna marnotrawnego i św. Marii Magdaleny. Obrazy św. Mikołaja i św. Barbary pochodzą z 1845 roku. Na filarach nawy głównej umieszczono obrazy św. Rodziny z 1895 roku i Matki Boskiej Szkaplerznej oraz św. Jana Sarkandra z 1902 roku. Pod chórem stoją figury św. Floriana i św. Jadwigi z początku XX wieku. Obecne organy wykonała w 1897 roku firma braci Rieger z Karniowa. Na wieży znajdują się 4 dzwony zakupione w 1948 r.
Więcej na:
Kościół p.w. Św. Jana Nepomucena
Na miejscu obecnego kościoła (1834 r.) została wybudowana kaplica, p.w. św. Jana Nepomucena, która mogła pomieścić 40 osób. W 1835 r. kaplica została powiększona i przetrwała do 1935 r. W 1935 r. starą kaplicę rozebrano i przystąpiono do budowy nowej-murowanej. W 1937 r. ukończono budowę nowej kaplicy a 28 XI 1937 r. została odprawiona pierwsza msza święta. Aktu poświęcenia nowej kaplicy dokonał ks. Jan Skulina w asyście ks. proboszcza Rudolfa Juraszka i ks. profesora Jerzego Juraszka z Orłowej. W 1948 r. wzniesiono wieżę kaplicy, w tym też roku przybywa do Brennej Leśnicy ks. Leon Roter pierwszy proboszcz. W 1949 r. został ofiarowany przez parafian dzwon o wadze 200 kg, któremu nadano imię - św. Józef. Główny ołtarz w kaplicy, zakupiono u Szymona w Bielsku, do dnia dzisiejszego znajduje się w prezbiterium. Najstarszym elementem na terenie kościoła jest krzyż z 1906 r. wykonany z piaskowca. Krzyż w górnej części został zniszczony, a w 1988 r. został naprawiony. Od 1962 r. zamieszkał w Brennej Leśnicy stały duszpasterz. Dekretem z dnia 29 I 1981 r. erygowano parafię. Księgi metrykalne prowadzone są od 1961 r.
Kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych w Górkach Wielkich
Kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych w Górkach Wielkich jest najstarszym kościołem na Ziemi Cieszyńskiej. Wioska Górki Wielkie znajduje się w spisie wiosek Księstwa Cieszyńskiego z roku 1305, a parafia z 1447.
W XIV wieku istniała w Górkach kaplica modlitewna i skromny kościół. Na dzwonnicy kościoła zawisł spiżowy dzwon „Bonus Pastor” (Dobry Pasterz), który przetrwał do 1942 roku, po czym wykorzystano go na potrzeby wojenne. W okresie reformacji i z nakazu księcia cieszyńskiego Wacława Adama, ewangelicy zajęli kościół i przebywali w nim w latach 1584 – 1654. Po oddaniu świątyni katolikom, swe nabożeństwa odprawiali na odludziu, często w ukryciu. Zbierali się w lasach i górach gdzie do dziś pozostały ślady po leśnych świątyniach: – kamień z tablicą a obok źródełko (szlak czerwony z Ustronia na Równicę) – zniszczony stół ołtarzowy z wykutą datą 1817 pod Kozią Górą (szlak czerwony z Olszówki).
Prezbiterium i węższa część nawy głównej pochodzi z XV wieku. W 1662 roku dobudowano szerszą wraz z masywną wieżą i w ten sposób kościół przybrał obecną formę. W kościele znajduje się późnogotycki kamienny portal w drzwiach zakrystii z herbem Góreckich. Dawna chrzcielnica z XVII wieku fundacji Jana Góreckiego służy obecnie jako kropielnica. Krzyż przy kropielnicy pochodzi z 1888 roku, ambona barokowa z XVIII wieku a ołtarz główny i wystrój kościoła z XIX wieku.
Za czasów Marklowskich (1779) kościół został odnowiony. Po tej rodzinie pozostała płyta nagrobkowa Erdmana Marklowskiego z 1765 roku, a sam grób znajduje się w obejściu kościoła. Po ostatniej wojnie kościół gruntownie odnowiono. W 1980 roku polichromię wnętrza kościoła wykonali bracia Morawcowie. Obok kościoła na niewielkim wzniesieniu znajduje się cmentarz katolicki z kamiennym krzyżem z 1900 roku. Leżą tam między innymi Zofia Kossak i Zygmunt Szatkowski, ich syn Juliusz i jej ojciec Tadeusz.
Więcej na:
Kamieniołomy
Kamieniołom Głębiec - To jeden z większych kamieniołomów w Brennej. Położony na północnym stoku Czupla o wysokości dolnej krawędzi 600 m n.p.m. oraz górnej ściany 660 m n.p.m. jego zasoby wynoszą około 3 000 000 ton. Wydobywane bloki obrabiane są na płyty posadzkowe i elewacje we własnych zakładach. Właściwości fizyko – mechaniczne sprawiły, że są one bardzo poszukiwane przez firmy zagraniczne (Francja, Niemcy, kraje Beneluxu) i krajowe.
Kamieniołom Jatny - Położony na wysokości około 410 m n.p.m. Czynny był w latach 1950/1964. Należał do Spółki prywatnej mieszkańców Jatnego. Piaskowiec przeznaczony był między innymi do budowy Stadionu Śląskiego w Chorzowie w latach 1952/1956. Z chwilą rozwiązania się Spółki zaprzestano eksploatacji kamieniołomu.
Kamieniołom Tokarzówka - Położony jest w dolinie Brenna Leśnica na południowo-zachodnim stoku bezimiennego wzgórza w paśmie grzbietowym Starego Gronia na wysokości 415,5 m n.p.m. Przy obecnej eksploatacji zasoby piaskowca wystarczą na około 180 lat. Piaskowiec ze złoża „Tokarzówka” posiada zielonkawo–szarą barwę, którą daje zawartość glaukonitu. Odmiana piaskowca jest przeważnie drobno lub średnio ziarnista, posiada dobre właściwości wytrzymałościowe i całkowitą mrozoodporność.
Jaskinie
Jaskinia Głęboka w Stołowie - położona jest na wysokości 970 m n.p.m. Długość jej korytarzy wynosi 554m zaś głębokość to 25m. Jaskinię odkrył 26 kwietnia 2003 Czesław Szura. Został wtedy odgruzowany otwór, a jaskinię zwiedzono do I dna. Następnie podczas kilkunastu akcji jaskinia została wyeksplorowana i zadokumentowana przez członków SBB.
Jaskinia Malinowska - jest jaskinią typu osuwiskowego. Powstała w tzw. zlepieńcach z Malinowskiej Skały i piaskowcach górnych warstw godulskich. Jaskinia jest wilgotna, szczególnie w niektórych partiach. W porze roztopów wiosennych i po długotrwałych opadach deszczu w wielu miejscach występuje deszcz podziemny, a za ścianą w Galerii słychać szum wody.
Jaskinia na Trzech Kopcach - Jest największą jaskinią w Beskidach o długości korytarzy ponad 260 metrów, prowadzi do niej 5-cio metrowa studzienka. Jest jaskinia szczelinową w piaskowcach godulskich znajdująca się na wysokości 1000 m n.p.m. korytarze są wąskie wypełnione rumoszem i prowadza do trzech większych komór o nazwach: Sala z Obeliskiem, Wysoka Sala i Sala Końcowa. W niektórych miejscach spotyka się na ścianach utwory w kształcie grzybów, które prawdopodobnie są naciekami kalcytowym. Znajdują się na terenie gminy Brenna i Szczyrku, a chronioną tam grupą zwierząt są nietoperze: nocek wąsatek, gacek wielkouchy i podkowiec mały.
Jaskinia Salmopolska - Znajduje się w pobliżu przełęczy Salmopolskiej od strony zachodniej na terenie granic Brennej ze Szczyrkiem, na wysokości 910 m n.p.m. Posiada 115 m długości korytarzy. Zwiedzanie jest bardzo trudne i niebezpieczne, wyłącznie dla speleologów.
Jaskinia w Stołowie - Położona jest na przełęczy pomiędzy Trzema Kopcami a Stołowem na wysokości 1005 m n.p.m. Wejście do niej jest bardzo trudne, dostępne wyłącznie dla speleologów. Zimowymi mieszkańcami jaskini są nietoperze.
Pomniki przyrody
Na terenie samej miejscowości Brenna znajduje się 14 pomników przyrody ożywionej – łącznie chroni się 18 drzew.
Do najciekawszych należą:
- jodła pospolita o obw. 416 cm. rosnąca na stokach góry Kotarz w Brennej Hołcynie, która jest drugą co do grubości jodłą w Polsce,
- cis pospolity (dwupniowy) o obw. Pni 147 cm i 152 cm rosnący na skraju byłej leśnej osady Szporówka,
- buk pospolity o obw. 485 cm. rosnący na zachodnich stokach Starego Gronia w Brennej Leśnicy.
- Czarny szlak rowerowy Brenna Centrum-Górki Wielkie - Szlak ten prowadzi wyłącznie drogami utwardzonymi. Początkowo trasa biegnie szutrową drogą wzdłuż brzegu rzeki Brennicy, a następnie mało uczęszczanym, wąskim asfaltem. Przy szlaku znajduje się kilka punktów gastronomicznych. Trasa kończy się w Górkach Wielkich, gdzie warto obejrzeć zabytkowy kościół pw. Wszystkich Świętych.
- Międzynarodowy Szlak Greenways Kraków-Morawy–Wiedeń oznaczony dwoma równolegle biegnącymi subtrasami: niebieską i zieloną. - Przebieg trasy: Czarny Las-ul. Nowy Świat–ul. Zalesie–ul. Zofii Kossak–ul. Bielska–ul. Szpotawicka. Na terenie miasta Ustroń rozgałęzia się na dwie odnogi: niebieska - prowadzi przez Ustroń, Wisłę, Istebną do przejścia granicznego w Janowicach, zielona - wiedzie przez Skoczów, Goleszów, Dzięgielów do przejścia granicznego w Cieszynie.
- Ścieżka przyrodniczo - leśna Brenna Bukowa, przełęcz Karkoszczonka - Trasa dydaktyczna rozpoczyna się od parkingu przy "Karczmie pod Skalnicą" lub od przystanku PKS w Brennej Bukowej (początek żółtego szlaku turystycznego przez przełęcz Karkoszczonkę do doliny Biłej w Szczyrku). Trasa została podzielona na IV odcinki. Na ich długości rozmieszczone zostały tablice informacyjne o występujących tu gatunkach drzew i zwierząt. Długość trasy wynosi 3 km w górę. W drodze powrotnej można zmienić trasę i 1 km przejść ścieżką leśną (oznaczoną trzema białymi kropkami).
- Szlak spacerowy Brenna Leśnica - Grabowa- Brenna Centrum
Rozpoczyna się przy przystanku Brenna Leśnica. Znaki czerwono-białe informują nas, że za 30 minut dojdziemy do Chaty Grabowej, a za 2 godziny do Brennej Centrum. Naprzeciwko przystanku skręcamy w lewo i idziemy płytami do góry. Po drodze mijamy niewielkie osiedla i polany oraz gospodarstwo agroturystyczne „Pod Grabową”. Zostawiamy zabudowania i wchodzimy do lasu. Podążając dalej w górę wychodzimy z lasu, w tym momencie kończą się płyty i zaczyna się droga asfaltowa. Mijamy polanę i parę budynków po prawej stronie. Następnie dochodzimy do rozgałęzienia dróg, gdzie skręcamy w lewo i przechodzimy przez niewielki most. Idąc około 300 metrów w górę dochodzimy do rozwidlenia szlaków przy Chacie Grabowej, która znajduję się 50 metrów powyżej. Spotykamy czarny szlak prowadzący z Brennej Ośrodek Zdrowia na szczyt Grabowej.
Więcej na:
